Rassen en gewassen.
In het kader van het programma Gouden Gronden organiseren GrAJK, de Collectieven Groningen West en Midden Groningen, Wierde en Dijk en Biowad in samenwerking met het waterschap Noorderzijlvest en de provincie Groningen op 25 januari 2019 een kennismiddag over de mogelijke stille revolutie die zo maar eens plaats zou kunnen vinden. Geleidelijk aan kunnen we met nieuwe rassen en het bewust plaatsen van andere gewassen in ons bouwplan niet alleen goede opbrengsten halen maar ook nog eens de bodem verbeteren en de droogtegevoeligheid verminderen. We vertellen u er graag meer over. Uiteraard combineren we weer het nuttige met het aangename: naast een inhoudelijke verdieping is er ruim de gelegenheid om informeel met elkaar op het nieuwe jaar vooruit te blikken.
Opgave voor deze bijeenkomst is mogelijk vanaf begin januari via de website van Gouden Gronden.
Zuid-Nederland loopt inmiddels voorop als het gaat om nieuwe sanitatie. Lang niet ieder perceel wordt hier meer aangesloten op de riolering. Soms bij een recreatieterrein uit noodzaak omdat het niet anders kan. Soms zoals in Kerkrade omdat we nieuwe technologie willen ontwikkelen. En soms omdat we inmiddels naast het zuiveren van afvalwater ook duurzame doelen nastreven. Daarom organiseren STOWA en RIONED in samenwerking met I-QUA en Super Local op 21 november 2018 een studiemiddag. We nemen u op deze middag graag mee in de recente ontwikkelingen en zullen met u in gesprek gaan over de motieven die daarbij een rol kunnen spelen. Maar we laten u ook zien dat lang niet alle projecten, hoe nobel het streven ook is, tot een goed einde zullen komen. Deze regionale kennisbijeenkomst is dan ook bedoeld om van elkaar te leren. Om de argumenten helder te krijgen waarom je in welke situatie juist wel of niet zou moeten kiezen voor nieuwe sanitatie. En we worden ons bewust van de factoren die een succesvolle implementatie in de weg kunnen staan. U gaat naar huis met een lijstje met do’s en don’ts en pro’s en contra’s.
Met de projecten I-Qua en Superlocal hebben we in zuid-oost Nederland een paar prachtige icoon-projecten. De samenwerking met onze Belgische partners is daarbij een belangrijke meerwaarde. Er is bij gemeenten, waterschappen en projectontwikkelaars inmiddels een schat aan ervaringen met zowel kleine als grote projecten. Van Pukkemuk tot Villa Flora. Die ervaringen gaan we met elkaar delen.
Lees hier het verslag van deze studiemiddag.
Op 6 november heeft wethouder Joost van Keulen van de gemeente Groningen de nieuwe subsidieregeling voor het afkoppelen en hergebruik van regenwater op bedrijventerreinEuvelgunne bekend gemaakt.
De gemeente Groningen wil samen met de bedrijven inspelen op de klimaatverandering en werken aan een klimaatrobuust en duurzaam stedelijk watersysteem. Het van de riolering afkoppelen van verhard oppervlak (daken/parkeerplaatsen) en het zo mogelijk benutten van regenwater passen daar uitstekend bij. Afkoppeling voorkomt overbelasting van de rioolwaterzuiveringsinstallatie, ongecontroleerde riooloverstorten in de binnenstad en wateroverlast op straat. Benutting van regenwater bespaart drinkwater en leidt via groene daken tot energiebesparing. Dat bevordert de doelstellingen van de circulaire economie. De gemeente wil bij de realisatie zoveel mogelijk samenwerken met de lokale bedrijven en maatwerk leveren dat past bij de mogelijkheden en behoeften van de bedrijven.
De brochure over de subsidieregeling kunt u downloaden.
Op 6 november 2018 vond het tweede oefenlab water plaats. 14 cursisten, akkerbouwers en veehouders, leerden hoe ze peilbuizen kunnen plaatsen, de waterkwaliteit kunnen meten en de infilratie-weerstand kunnen bepalen.
Het oefenlab water is een praktijkles. Na een korte introductie over de theorie van het watermanagement van een perceel gingen de boeren in drie groepen het veld in. Het meten aan water is belangrijk. Met deze kennis kan de bodem beter bewerkt worden. Hiermee kan in droge perioden het gewas van voldoende vocht worden voorzien. In zoute kwel gebieden kan de zoute kwel worden teruggedrongen.
In het kader van Gouden Gronden worden 2 gebiedsgerichte uitvoeringsprojecten ingediend: Spaarbodem en Weide&water. In beide projecten zal ook gebruik worden gemaakt van het oefenlab water. De nu met het tweede oefenlab opgedane ervaringen zullen later in deze projecten worden toegepast.
Onder leiding van dagvoorzitter Elisabeth van den Hoogen bespraken ruim 100 deelnemers aan de regiobijeenkomst de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe sanitatie in de regio Flevoland. Voorts lieten veertien ondernemingen tijdens de bedrijvenmarkt zien welke nieuwe sanitaire oplossingen zij nu al aan de toekomstige bewoners van Oosterwold kunnen bieden.
Voor de pauze werden de ontwikkelingen in Flevoland, en in het bijzonder in Oosterwold, besproken door de vertegenwoordigers van gemeente en waterschappen. Veel aandacht was er voor de belangrijke rol die het bestuur daarin speelt en de keuzes die de verschillende besturen maken. De vrijheden die de burgers in Oosterwold krijgen, gaan ver. Er is echter veel vertrouwen dat zij een en ander uiteindelijk op een juiste manier kunnen invullen. Door drie (toekomstige) bewoners werd een reflectie gegeven. Zij gaven aan dat bij hen vaak de kennis ontbreekt om goed te kunnen meepraten, te kunnen innoveren en de juiste keuzes te kunnen maken. Ze zouden graag zien dat de gemeente meer regie voert en een nadrukkelijke rol speelt bij de verbreiding van kennis. De gemeente zegde dat tijdens de bijeenkomst toe.
Na de pauze ging het vooral over kennisontwikkeling. Huub Rijnaarts (wur) schetste de huidige onderzoekslijnen en de vragen die er nog liggen. Tony Flameling (waterschap De Dommel) gaf aan hoe stowa met een monitoringsprogramma voor decentrale systemen data wil verzamelen over de werking van dergelijke systemen in de praktijk. En Jack Crielaard lichtte toe hoe de provincie Flevoland met een challenge en een living lab innovaties en nieuwe ontwikkelingen wil stimuleren.
Tijdens de paneldiscussie werd duidelijk dat een goed samenspel tussen bestuur en (ambtelijke) organisatie van belang is om innovaties te realiseren. Het is belangrijk om een goed verhaal te kunnen vertellen. De ambities van het bestuur zijn leidend; het is aan de organisatie om er invulling aan te geven. Maar samenwerking van begin tot eind is belangrijk. Samenwerking, ook met alle andere partijen (burgers, overheden, kennisinstituten en bedrijfsleven), is nodig om echt iets te realiseren.
Tot slot gaf Bert Palsma (stowa) aan dat nieuwe ontwikkelingen nu nog vaak worden tegengehouden doordat ooit opgestelde beleidsregels als harde wettelijke normen worden geïnterpreteerd. Hij pleit er voor meer naar de doelstellingen van de achterliggende wetgeving te kijken, en met de kennis van nu innovatieve oplossingen die aan die doelstellingen bijdragen te ontwikkelen.
Op dinsdag 26 juni organiseerde het programma Gouden Gronden een kennismiddag over landbouwmechanisatie. In het programma Gouden Gronden werken het waterschap Noorderzijlvest, de provincie Groningen en de landbouw samen aan een beter bodembeheer met als doel een betere waterkwaliteit en minder verdroging. De aanwezigen stelden vast dat met een betere afstemming tussen de boer en het loonbedrijf nog veel winst te behalen is. Er zijn al de nodige ontwikkelingen, zoals de huidige bandendrukwisselsystemen, maar door een verdere autonomisering (zelfrijdende karretjes) kan het in de toekomst nog wel eens veel verder gaan. Douwe Hollenga, lid van het dagelijksbestuur van het waterschap Noorderzijlvest, pleitte voor meer samenwerking om die ontwikkeling een boost te geven. Het programma Gouden Gronden kan een instrument zijn om in het kader van het DAW (Deltaplan Agrarisch Waterbeheer) projecten op te zetten.
De bijeenkomst werd gehouden bij loonbedrijf Stuut in Zevenhuizen. Benny Rijzebol gaf namens het bedrijf aan dat er al een ontwikkeling is naar een geringere bandendruk, kleinere en lichtere machines en het gebruik van data. Hij wees erop dat de afstemming tussen de vraag van de klant en het loonbedrijf belangrijk is. Samenwerking acht hij nodig voor een goed bodembeheer. Jan den Besten ging in op de klimaatontwikkeling en de effecten die dat heeft op de bodem. Veel bodems zijn nu verdicht en dat leidt tot aanzienlijke schade. Namens Cumela zette Gerben Zijlstra de ontwikkelingen in de sector op een rij. Zij willen een actieve rol spelen bij de toekomstige ontwikkelingen door bijvoorbeeld kennis te delen. Hij ziet belemmeringen in de huidige wet- en regelgeving. Ook hij acht meer samenwerking vruchtbaar. Tot slot benaderde Peter Oosterhof de problematiek op zijn eigen wijze. Deze naar biologisch overschakelende boer vroeg zich af of we niet veel meer de natuur zelf het werk kunnen laten doen. Dat dat ook rendeert bewijzen zijn boekhoudcijfers.
Tijdens de paneldiscussie toont Herman Schoorlemmer (WUR) een illustratief filmpje over het project SMARAGD, waarin een zelfrijdende onkruidverwijderaar aan het werk was en gaf Gerald Maters (voormalig voorzitter GrAJK) aan dat niet-kerende grondbewerking een goede bijdrage kan leveren aan een betere bodem. In de discussie bleek dat sommige boeren de loonwerker toch een beetje als “hun adviseur” zien en dat daar dan ook de adviezen vandaan moeten komen om het in de toekomst beter of anders te doen. De gesprekken zouden over meer moeten gaan dan alleen over de factuur.
Geslaagde kennisbijeenkomst over groenbemesters.
Op 26 oktober 2017 organiseerden SPNA/Delphy in samenwerking met Gouden Gronden een kennisbijeenkomst over Groenbemesters. Zowel in de ochtend (bij de lezingen) als in de middag (bij de veldbezoeken) waren er ruim 80 mensen aanwezig. Dit waren vooral ondernemers uit de streek. Groenbemesters zo gaven verschillende sprekers aan zijn ook belangrijk voor het waterbeheer. Ze voorkomen verslemping en daardoor oppervlakkige afspoeling. Ze stimuleren het bodemleven waarbij wormengangen de infiltratie bevorderen. En ze nemen stikstof uit de bodem op die daardoor in de winter niet uitspoelt maar in het voorjaar wel weer ter beschikking komt van het gewas.
Het volledige verslag van de bijeenkomst en de presentaties kunt u downloaden:
Er is tegenwoordig veel aandacht voor de circulaire stad. Het is een stad die zo mogelijk energieneutraal is, waar kringlopen gesloten zijn en waar afval voedsel is. Stedelijk afvalwater is een belangrijke drager van zowel energie als grondstoffen en kan daarom bijdragen aan het bereiken van die circulaire doelstellingen. Op verschillende plaatsen in Nederland zijn de afgelopen jaren al belangrijke stappen gezet waarbij lokaal energie of grondstoffen uit afvalwater worden teruggewonnen. De pilots laten zien dat de mogelijkheden vaak vele malen groter zijn dan we in eerste instantie denken.
Samen met Waternet en de gemeente Rotterdam organiseren STOWA en stichting RIONED op donderdagmiddag 12 oktober in Utrecht het symposium 'Stedelijk water: Brandstof voor de circulaire stad'. Tijdens de bijeenkomst bespreken we het onderwerp vanuit bestuurlijk en wetenschappelijk perspectief. We gaan met elkaar in gesprek over de kansen en mogelijkheden, de ruimtelijke consequenties, de technische ontwikkelingen en de mogelijke maatschappelijke aspecten. Tevens lichten we de de projecten Buiksloterham (Amsterdam) en RINEW (Rotterdam) toe. Op het symposium krijgt u inzicht in de actuele ontwikkelingen en de potenties om met het stedelijk waterbeheer bij te dragen aan uw eigen circulaire stad.
Heeft u belangstelling? Aanmelden kan via de STOWA.
Het thema gezondheid is niet alleen bij centrale, maar ook bij nieuwe sanitatie actueel. Afvalwater, oppervlaktewater en afstromend regenwater kunnen ziekteverwekkende organismen en microverontreinigingen bevatten die onze gezondheid kunnen aantasten. Via waterzuiveringsinstallaties, (regenwater)overstorten en dergelijke komen deze deels in het milieu terecht en is er contact met mens en dier mogelijk. Hoe erg is het en wat zouden we eraan kunnen doen?
Tijdens de platformdag Nieuwe Sanitatie op 28 september 2017 proberen we een realistisch beeld te schetsen van de gezondheidsrisico’s waar we nu met conventionele sanitatiesystemen mee te maken hebben en hoe dat kan veranderen met de komst van decentrale systemen. Aan de hand van enkele praktijkvoorbeelden geven we aan hoe in een aantal projecten met het thema is omgegaan.
Heeft u belangstelling? Aanmelden kan via de STOWA.
Nieuwe sanitatie in Nederland kent vele vormen en ontwikkelt zich snel. Duurzaamheid in relatie tot de circulaire economie en kostenefficiency zijn belangrijke drijvende krachten achter initiatieven om afvalwater lokaal te behandelen, er energie uit te winnen of samen met andere afval(water)stromen te verwerken. Steeds meer partijen zijn betrokken. Dit leidt tot een veelheid aan grote en kleine projecten, sommige met ambitieuze en andere weer met bescheiden doelstellingen. Maar alle projecten hebben gemeen dat we er wat van kunnen leren. De platformdag op 12 april gaf een goed overzicht van de ontwikkelingen in Nederland.
Het verslag van de bijeenkomst en de presentaties vind u hier.
Op 18 mei 2016 is de derde regiobijeenkomst Nieuwe Sanitatie gehouden met speciale aandacht voor Zuid-West. De directe aanleiding waren de projecten die door de gemeente Zundert worden voorbereid. De bijeenkomst werd gehouden in Fort Sabina, waar ook het helofytenfilter kon worden bezichtigd. De bijeenkomst werd goed bezocht en blijkens de vele positieve reacties ook bijzonder gewaardeerd. Het verslag kunt u hier downloaden.
Op 13 april is de 13de Platformbijeenkomst Nieuwe Sanitatie georganiseerd. Tijdens deze platformdag richtten we ons met name op deze maatschappelijke aspecten van Nieuwe Sanitatie. We verkenden de verschillende ontwikkelingsrichting aan de hand van praktijkervaringen uit het verleden en vergezichten naar de toekomst.
Het afvalwaterbeheer is de laatste decennia vooral het domein van de vakspecialisten geworden. De burger is in hoge mate ontzorgd en inzameling, transport en verwerking van afvalwater zijn aan het maatschappelijke oog onttrokken. Met de recente ontwikkelingen in de richting van een verdere verduurzaming, decentralisatie en zelfs hergebruik van afvalwater komt de maatschappelijke context juist weer meer in beeld. Wat verwacht de burger eigenlijk van de overheid als het om afvalwater gaat? En wat is hij zelf bereid te doen en te laten? Wij denken al snel dat de burger ontzorgd wil worden. Maar is dat wel altijd zo? Recente projecten laten juist ook zeer betrokken burgers zien die graag een eigen verantwoordelijkheid nemen.
De ontwikkeling van nieuwe systemen en nieuwe oplossingen leidt er mogelijk ook toe dat meer en andere partijen betrokken raken. Lopende afspraken over samenwerking in de waterketen zullen opnieuw, en met andere partners erbij, tegen het licht worden gehouden. Er zullen andere financieringsconstructies ontstaan en wellicht krijgen de huidige waterketenpartijen geleidelijk aan wel een andere rol. De vraag is wel in hoeverre de huidige wet- en regelgeving maken die ontwikkelingen mogelijk maken of belemmeren.
Het verslag van deze bijeenkomst vindt u hier.
Op 10 december 2015 is de tweede regiobijeenkomst Nieuwe Sanitatie gehouden met speciale aandacht voor Oost Nederland. De directe aanleiding was de studie drukriolering buitengebied die door de 12 achterhoekse gemeenten het afgelopen jaar is uitgevoerd. De bijeenkomst werd gehouden in het gemeentehuis van Lochem. De bijeenkomst werd goed bezocht en blijkens de vele positieve reacties ook bijzonder gewaardeerd. Het verslag kunt u hier downloaden.
Soms wordt je gepakt door een inspirerend filmpje. Graag verwijs ik iedere bezoeker van mijn website naar deze serie over moeder natuur, de bodem en het water.
In navolging op de succesvolle landelijke platformbijeenkomsten organiseren STOWA / Rioned ook regionale bijeenkomsten gericht op de lokale problematiek en vraagstukken. De eerste regiobijeenkomst vond plaats op 10 september. Tijdens deze bijeenkomst stonden de afronding en aanbevelingen van het project Drielanden centraal.
Het volledige verslag en alle de presentaties vind u hier.
Op 15 april vond in de Observant in Amersfoort de 12de Platformdag Nieuwe Sanitatie plaats. Het onderwerp was de rol die de openbare ruimte in de stad zou kunnen spelen bij het hergebruik van afvalwater bij een ontwikkeling naar een circulaire economie.
Steven Slabbers (Bosch&Slabbers) benaderde als landschapsarchitect het belang van het geven van meerwaarde aan openbare (groen) structuren. Het moet niet alleen werken, maar ook waarde toevoegen. Hij pleitte er voor vooral gebruik te maken van de natuurlijke omstandigheden en gaf aan dat 1000 kleine ingrepen vaak meer impact hebben dan 1 majeure omwenteling. De openbare ruimte zou heel goed kunnen worden gebruikt voor het kleinschalig verwerken van regenwater en afvalwater. Het zou de stad ook klimaat robuuster kunnen maken.
Bert Palsma (STOWA) liet (als vervanger van Imke Leenen (H2OKE) ) zien dat er tal van ontwikkelingen zijn die leiden tot een veranderend gebruik van water. Hij geeft aan dat het belangrijk is vroegtijdig te letten op de risico’s voor de volksgezondheid. Een goede risico inschatting is nodig, dan ook kunnen tijdig de juiste maatregelen worden genomen. Zijn boodschap: blijf vooral nadenken! Kees Broks (Broks&Messelaar) ging daarna meer specifiek in op de verschillende mogelijkheden om hemelwater niet allen verstandig te bergen en op te vangen maar er juist ook een meerwaarde aan te geven. De hoge verdampingswarmte van water maakt opgeslagen regenwater bij uitstek geschikt om bij te dragen aan de klimaatbeheersing in de stad. Het groen kan daarin een belangrijke rol spelen. Eva Gladek (Metabolic) belichte daarna haar visie op de circulaire economie en de relatie met Nieuwe Sanitatie.
Na de pauze ging Istvan Koller (waterschap de Dommel) specifiek in op de mogelijkheden van de "Zuiverende kas"; dit uit Hongarije afkomstige concept wordt mogelijk binnenkort ook in Nederland toegepast. Ook hij benadrukte de mogelijkheden om met zo’n zuiveringsconcept de ruimtelijke kwaliteiten te verhogen. Rosanne Wielemakers (WUR) liet zien in welke mate Nieuwe Sanitatie qua meststoffen ook werkelijk zou kunnen bijdragen aan de circulaire stad. Stadslandbouw gecombineerd met Nieuwe Sanitatie draagt zeker bij aan het verhogen van de zelfvoorzienendheid, maar de hoge fosfaatbelasting vergt wel dat er bij de gangbare mestgiften wel veel ruimte nodig is. Tot slot gaf Jean Frantzen (DGMR) vanuit het perspectief van de bouwkundige aan wat er zoal mogelijk is. Hij richtte zich speciaal tot gemeenten met zijn oproep om bouwers meer uit te dagen en vrijheden te geven. “Nu ligt het (afval)watersysteem meestal al vast voordat er met bouwers wordt gesproken. Het is dan een invuloefening. Daarmee stimuleer je de creativiteit bij de bouwers niet en blijft op dit vlak alles bij het oude. Dat is een gemiste kans!” Hij opperde dat wellicht door het uitschrijven van een prijsvraag bouwers meer uitgedaagd zouden kunnen worden.
Op donderdag 12 februari spraken het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, de gemeente Schagen en landbouwers over de mogelijkheden om slimmer om te gaan met het afvalwater in het buitengebied. Met het project Compostmeer streven we naar een gelijktijdige verduurzaming van zowel de waterketen als de landbouw. Het doel van de workshop is om samen met de aanwezige bollenboeren een aantal concrete voorbeeldprojecten voor te bereiden is ruimschoots gehaald.
Op basis van de workshop is het projectplan verder uitgewerkt. In een tweede overleg op 10 april is vastgesteld dat alle partijen nu met elkaar verder willen. Een aantal concrete projectvoorstellen worden nu uitgewerkt. Het doel is om nog dit jaar met enkele ervan te starten. De geselecteerde projecten zijn:
8.1 Lokale biomassa lokaal gebruikt.
8.2 Hoogwaardige compost voor een gezondere bol en plant.
8.3 Lokale verwerking afvalwater via een natuurlijk filter.
8.4 Erfafspoelwater en huishoudelijk afvalwater samen verwerkt.
8.5 Afvalwater voor de productie van biomassa.
8.6 Omgekeerde osmose.
8.7 Opendata gewasbeschermingsmiddelen.
In het project Drielanden wordt grijs- en zwart afvalwater gescheiden ingezameld en verwerkt in een helofytenfilter. Eind oktober 2014 is een film uitgekomen.
In een artikel van Lesley Evans Ogden besteedt de BBC op haar website aandacht aan de toilettechnologie. Hoewel het spoeltoilet nog steeds in de top-10 staat van de grootste uitvindingen, is het volgens het artikel tijd voor vernieuwing!
Lees het gehele artikel: Why your toilet needs reinvention.
Op 11 augustus 2014 zond de NDR een interessante documentaire uit over de kosten van ons toekomstige afvalwaterbeheer en de alternatieven die er zijn. Wat mij betreft een zeer herkenbare en motiverende film: Kostenfalle Kanalisation.
Het symposium Bodembreed vindt dit jaar plaats op 18 / 19 november. Er komt steeds meer aandacht voor de relatie tussen bodem en waterbeheer. Onder het thema "Gezonde bodem" zal op de tweede dag van dit symposium een twee uur durende workshop worden gehouden met als titel: "Actief bodem- en waterbeheer voor een robuuste landbouw en een duurzaam watersysteem"; De workshop wordt inhoudelijk verzorgd door KWR, Alterra en het Louis Bolk Instituut en wordt gefaciliteerd door ECS Earth Care Solutions. Meer info en aanmelden: www. Bodembreed.nl
Tijdens de platformbijeenkomst Nieuwe Santatie op 16 april 2014 is de nieuwe STOWA/Rioned site de SANIWIJZER online gegaan. De Saniwijzer geeft praktische voorbeelden en informatie over het toepassen van nieuwe Sanitatie in de dagelijkse praktijk. Nieuwsgierig geworden? Kijk op www.saniwijzer.nl.
Het heeft even geduurd maar het is er nu toch van gekomen, 5 maanden na de start van ECS Earth Care Solutions is nu ook de website online. Op de website vindt u al mijn activiteiten en projecten. Regelmatig zal ik in de rubriek Nieuws activiteiten aankondigen. Uiteraard vindt u een overzicht van alle Projecten en de Diensten die ik u aan kan bieden.